İş Arama İzni Nedir ve Nasıl Hesaplanır?

Bildirimli fesih süreçlerinde işçi haklarının korunması, iş hukuku sistematiğinin temel taşlarından birini oluşturmaktadır. İş arama izni, işçinin işten ayrılma sürecinde ekonomik ve sosyal açıdan desteklenmesini hedefleyen kritik bir mekanizmadır. Bu rehberde, iş arama izninin yasal dayanağından hesaplama yöntemlerine, kullanım şartlarından işveren yükümlülüklerine kadar tüm boyutlarını inceleyeceğiz.  

İş Arama İzni Nedir?

İş arama izni belirsiz süreli iş sözleşmelerinin bildirim süresi tanınarak feshedilmesi durumunda, işçiye yeni iş bulabilmesi için tanınan yasal bir haktır. Bu hak, işçinin işten ayrılma sürecinde ekonomik ve sosyal olarak korunmasını amaçlayan bir mekanizma olarak iş hukuku literatüründe yer alır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 27. maddesi, işverenin bildirim süreleri içinde işçiye iş arama izni vermesini ve bunun ücret kesintisi olmadan kullandırılmasını zorunlu kılar. Bu iznin işverenin insiyatifinde olmadığı, kanuni bir yükümlülük olduğu özellikle vurgulanmalıdır. Düzenleme, işçi ile işveren arasındaki güç dengesini dengeleyerek işçinin istihdam edilebilirliğini korur.

İş arama izni, 22 Mayıs 2003 tarihli 4857 sayılı İş Kanunu’nun 27. maddesinde düzenlenmiştir. Kanun, işçinin iş arama iznini günde en az 2 saat olarak kullanma hakkını güvence altına alır; bu süre sözleşmelerle artırılabilir, azaltılamaz. Ayrıca işçinin izin süresince ücreti tam olarak ödenir, herhangi bir kesinti yapılamaz.

İş Arama İzni Şartları Nelerdir?

İş arama izninden yararlanabilmek için bazı şartların bir arada bulunması gerekir:

• İş sözleşmesi belirsiz süreli olmalıdır; belirli süreli sözleşmeler kapsam dışıdır.
• İş sözleşmesi bildirimli fesih yoluyla sona erdirilmelidir; haklı nedenle derhal fesihlerde iş arama izni verilmez.
• İhbar süresine uyulması zorunludur; ihbar tazminatı peşin ödenip işçi derhal çıkarılırsa, iş arama izni hakkı ortadan kalkar.
• Deneme süresi içindeki işçiler bu haktan yararlanamaz. Deneme süresi, İş Kanunu’na göre en fazla 2 ay, toplu iş sözleşmeleriyle en fazla 4 aydır.

İş Arama İzni Nasıl Hesaplanır?

İş arama izni hesaplaması, işçinin kıdemine bağlı olarak belirlenen ihbar süreleri üzerinden yapılmaktadır. İhbar süreleri, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesinde düzenlenmiştir.

Hesaplama yöntemi basittir:

İhbar süresi (gün) × günlük 2 saat = toplam iş arama izni. Ancak izin yalnızca çalışma günleri için geçerlidir; hafta sonu ve resmi tatiller için ayrıca hesaplanmaz.

İş arama izni hesaplaması için kullanılan temel formül şu şekildedir:

Toplam İş Arama İzni = Çalışma Günü Sayısı × 2 Saat

Tabloda belirtilen çalışma günü sayıları örnek niteliğindedir. Haftalık 6 gün çalışan işyerlerinde bu sayılar farklılık gösterecektir. Ayrıca ihbar süresi içerisinde resmi tatillerin bulunması durumunda, bu günler için iş arama izni hesaplanmayacağından, toplam izin süresi değişkenlik gösterebilmektedir.

Kıdem Süresine Göre İhbar Süreleri

İş Kanunu’nun 17. maddesine göre ihbar süreleri şu şekilde belirlenmiştir:

• İşyerinde kıdemi 6 aydan az olan işçiler için 2 haftalık (14 gün) ihbar süresi uygulanmaktadır.
• Kıdemi 6 ay ile 1,5 yıl arasında olan işçiler için 4 haftalık (28 gün) ihbar süresi söz konusudur.
• Kıdemi 1,5 yıl ile 3 yıl arasında değişen işçiler için 6 haftalık (42 gün) ihbar süresi öngörülmüştür.
• İşyerinde kıdemi 3 yılı aşan işçiler için 8 haftalık (56 gün) ihbar süresi uygulanmaktadır.

Bu süreler asgari sürelerdir ve iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleriyle artırılabilmektedir. Sözleşmelerde öngörülen sürelerin kanuni sürelerden düşük olması durumunda, kanuni süreler uygulanacaktır.

İş Arama İzni Dilekçesi Nasıl Yazılır?

İş arama izninin kullanılabilmesi için işçinin işverene yazılı bildirimde bulunması gerekmektedir. Dilekçenin belirli bir formatı bulunmamakla birlikte, bazı unsurları içermesi gerekmektedir.

Dilekçede bulunması gereken temel bilgiler şunlardır:

• İşçinin adı, soyadı ve TC kimlik numarası
• Çalıştığı pozisyon ve işe başlama tarihi
• İş arama iznini kullanmak istediği tarih veya tarihler
• 4857 sayılı İş Kanunu’nun 27. maddesine atıf
• Tarih ve imza

İş arama izninin günlük olarak mı yoksa toplu olarak mı kullanılacağının dilekçede belirtilmesi gerekmektedir. Toplu kullanım tercih ediliyorsa, bu durum açıkça ifade edilmeli ve hangi tarihler arasında kullanılacağı belirtilmelidir.

İstifa Eden İşçi İş Arama İzni Kullanabilir mi?

İş arama izninin istifa eden işçiler açısından uygulanması tartışmalı bir konu olabilir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 27. maddesinin lafzi yorumu “bildirim süreleri içinde” ifadesini kullanarak fesih yapan tarafı ayırt etmemektedir. 

İşveren tarafından yapılan fesihlerde iş arama izni kesin olarak uygulanmaktadır. İşçinin istifa etmesi durumunda ise uygulama farklılık göstermektedir. Bu nedenle istifa eden işçilerin iş arama izni konusunda ihtiyatlı davranmaları ve gerekirse hukuki danışmanlık almaları önerilmektedir.

İstifa eden işçinin ihbar sürelerine tam olarak uyması zorunludur. İşçi, kıdemine göre belirlenen ihbar süresini beklemeden işten ayrılırsa işverene ihbar tazminatı ödemekle yükümlü hale gelir ve iş arama izni hakkını kaybeder. İşverenin ihbar tazminatını işçinin alacaklarından mahsup edebilmesi için işçinin yazılı rızası gerekmektedir.

İş Arama İzni Hangi Durumlarda Verilir?

İş arama izni, ancak belirli koşullar bir arada gerçekleştiğinde işçiye tanınır. Temel kural, iş sözleşmesinin bildirimli fesih yoluyla sona erdirilmesidir. Bildirimli fesih, taraflardan birinin diğerine önceden haber vererek sözleşmeyi sonlandırmasıdır.

Bildirimli fesih koşulları:

• İş sözleşmesi belirsiz süreli olmalıdır. Belirli süreli sözleşmelerde iş arama izni yoktur.
• Fesih bildirimi yazılı olmalıdır; sözlü fesih geçerli değildir.
• İşveren feshi için haklı neden gerekmez. Ancak haklı nedenle derhal fesih durumunda izin verilmez (İş Kanunu m.25).
• İşçi feshi için, istifa dilekçesinin işverene teslim edilmesi ve ihbar sürelerine uyulması gerekir.
• İhbar tazminatı peşin ödenirse, iş arama izni hakkı ortadan kalkar.

İş arama izni verilmeyen durumlar:

• Haklı nedenle derhal fesih halleri (İş Kanunu m.24-25)
• Deneme süresi içindeki fesihler
• Belirli süreli sözleşmelerin doğal sona ermesi
• İşverenin ihbar tazminatını peşin ödeyerek işçiyi derhal çıkarması
• İşçinin ölümü
• Emeklilik nedeniyle sözleşmenin sona ermesi
• Askerlik görevine başlama

İş Arama İzni Toplu Kullanılabilir mi?

4857 sayılı İş Kanunu’nun 27. maddesi, işçiye iş arama iznini toplu olarak kullanma imkanı tanır. Toplu kullanım, günlük 2 saatlik izinlerin birleştirilerek tam gün şeklinde kullanılmasını ifade eder. Örneğin, 40 saatlik izni olan ve günde 8 saat çalışan bir işçi, bu izni 5 güne bölebilir.

Toplu kullanım için işçinin talebini işverene bildirmesi gerekir. Bildirim yazılı veya sözlü yapılabilir, ispat açısından yazılı tercih edilir. İzin, işten ayrılacağı günden önceki günlere denk gelmelidir; son gün toplu izin olarak kullanılamaz. İşveren talebi reddedemez, ancak işyerinin çalışma düzenini dikkate alarak günleri belirleyebilir.

İş Arama İzninde Başka İşte Çalışabilir mi?

İş arama izni, işçinin yeni bir iş bulabilmesi için gerekli faaliyetlerde bulunmasına yöneliktir; iş ilanlarını incelemek, özgeçmiş göndermek veya iş görüşmelerine katılmak gibi.

Ancak izni süresince başka bir işte fiilen çalışmak hukuki açıdan sorunludur. İhbar süresi dolmadan yeni işte çalışmaya başlamak, mevcut iş sözleşmesini devam ettirdiği için rekabet yasağı ve sadakat borcu ihlali oluşturabilir.

İhbar süresi boyunca işçi, iş arama izni saatleri dışında çalışmaya devam etmekle yükümlüdür. İş arama izni yeni işte çalışmak için değil, yalnızca iş arama ve görüşmeler için kullanılabilir.

En güvenli yol, ihbar süresi tamamlandıktan sonra yeni işte çalışmaya başlamaktır; böylece hem hukuki sorunlar önlenir hem de iş etiğine uygun davranılmış olur.

​​İş Arama İzni Kullanılmazsa Ne Olur?

İşverenin iş arama iznini vermemesi veya eksik kullandırması durumunda, İş Kanunu’nun 27. maddesi açık bir yaptırım öngörmüştür. Bu durumda işveren, kullandırmadığı süreye ilişkin ücreti işçiye ödemekle yükümlüdür.

Daha da önemlisi, işverenin iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırması durumunda farklı bir yaptırım uygulanmaktadır. Bu halde işveren, işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde 100 zamlı ödemek zorundadır.

Özetle:

• İşçi iş arama iznini kullanmışsa, normal ücretini alır
• Kullanamamışsa, yine aynı ücreti alır
• İzin saatlerinde çalıştırılmışsa, hem normal ücretini hem de çalıştırılma karşılığı %100 zamlı ücreti alır

İş Arama İzni Parası Ne Kadardır?

İş arama izni süresince işçinin ücreti tam olarak ödenir, işveren bu saatler için kesinti yapamaz. Ücret, işçinin normal maaşıyla aynı esaslara göre hesaplanır ve prim, ikramiye, yemek yardımı gibi ödemeler de buna dahildir.

Ücret Kesintisi Yapılabilir mi?

İş arama izni kullanımı nedeniyle işçinin ücretinden herhangi bir kesinti yapılması mümkün değildir. Bu yasak, kanun metninde açıkça ifade edilmiş olup, emredici niteliktedir.

İşveren, iş arama izni saatlerini işçinin yıllık ücretli izninden düşemez. İş Kanunu’nun 59. maddesinin 2. fıkrasında yer alan düzenleme gereğince, işveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde bildirim süresiyle iş arama izinleri, yıllık izin hesabı yapıldığında izin süreleri ile iç içe giremez.

Aynı şekilde işveren, iş arama izni saatlerini işçinin hafta tatili, resmi tatil veya başka izin haklarından mahsup edemez. Bu izinler birbirinden bağımsız hukuki haklardır ve ayrı ayrı değerlendirilmektedir.

İzin Verilmemesi Durumunda Ücret Yaptırımı

İşverenin iş arama iznini vermemesi veya eksik kullandırması halinde, kullanılmayan süreye ilişkin ücret işçiye ödenmektedir. Bu ödeme, işçinin iş arama iznini fiilen kullanmış olmasına bağlı değildir.

Daha ağır yaptırım, işverenin iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırması durumunda uygulanmaktadır. Bu halde işveren, işçiye şu ödemeleri yapmakla yükümlü olmaktadır:

• İşçinin izin kullanarak almaya hak kazandığı normal ücret
• Çalıştırdığı sürenin ücretinin yüzde 100 zamlı olarak ödenmesi

Bu düzenleme, işverenin iş arama iznini vermemesi veya bu sürede işçiyi çalıştırması durumunda caydırıcı bir yaptırım oluşturmaktadır.

Örnek Hesaplama: Saatlik ücreti 100 TL olan bir işçi 2 saatlik iş arama izninde çalıştırılırsa:

• Normal ücret (zaten ödenecek): 2 saat × 100 TL = 200 TL
• %100 zamlı ek ücret: 2 saat × 100 TL = 200 TL
• Toplam ödeme: 400 TL

PDKS ile İş Arama İzni Takibi

IK yönetiminde Personel Devam Kontrol Sistemleri (PDKS), işçi hakları ve işveren yükümlülüklerinin takibinde önemli bir rol üstlenmektedir. İş arama izni gibi özel izin türlerinin doğru şekilde kaydedilmesi ve hesaplanması, hem hukuki uyuşmazlıkların önlenmesi hem de iş süreçlerinin şeffaflığı açısından kritik öneme sahiptir.

İhbar süresi içerisinde iş arama izni kullanan işçilerin, bu izin saatlerinin bordro hesaplamalarına doğru şekilde yansıtılması gerekmektedir. Özgür Zaman gibi PDKS çözümleri, entegre yapısı sayesinde bu tür hesaplamaların otomatik olarak yapılmasına imkan tanımaktadır.

Web tabanlı personel takip sistemi çözümleri, işverenlere işçilerin iş arama izni kullanım bilgilerine anlık erişim sağlamakta ve raporlama süreçlerini hızlandırmaktadır. Bu sayede işverenler, yasal yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirirken, işçiler de haklarını şeffaf bir şekilde takip edebilmektedir.

İş Arama İzni Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Bir önceki yazımıza göz atın: “Mola Takip Sistemi Nedir? Nasıl Çalışır?”